Wojna

 Po wkroczeniu Niemców do Pruszkowa, budynek Gimnazjum i Liceum im.

T. Zana przy ul. Klonowej został zajęty przez Wermacht. Wyposażenie szkolnych pracowni uległo zniszczeniu . Oficjalnie Szkoła przestała istnieć.

 

W 1939 r. n ad Europą zbierały się czarne chmury, ale życie szkolne, mimo to, toczyło się zwykłym trybem. Oczywiście nauczyciele, uczniowie i ich rodzice zdawali sobie sprawę z narastające go zagrożenia niemiecką inwazją.   10 i 11 maja odbyły się egzaminy dojrzałości i kolejnych dziewięciu uczniów uzyskało maturę.

Zamiast wyczekiwanego początku roku szkolnego rozpoczęła się wojna. Podczas walk we wrześniu 1939 r. wielu absolwentów, uczniów i pedagogów Zana  oddało życie. Po kilku tygodniach heroicznej walki, stało się to, czego wielu Polaków, w tym uczn iów i nauczycieli Zana, długo nie dopuszczało do świadomości: 28 września Warszawa skapitulowała. Polska armia nie zatrzymała wojsk hitlerowskich, z pomocą nie pospieszyły Francja i Anglia. Rozpoczęła się kilkuletnia okupacja i rządy nazistowskiego terroru .

Wkrótce po rozpoczęciu okupacji rozpoczęło się formowanie struktur tajnego nauczania. Polskie szkolnictwo średnie zostało zlikwidowane, dopuszczone było wyłącznie nauczanie podstawowe i zawodowe.

Pruszków znalazł się w gron ie miast, w których konspiracyjne zajęcia rozpoczęto już w listopadzie 1939 r. Ich prekursorką była pani Aleksandra Gruszczyńska, siostrzenica Stanisława Gruszczyńskiego, wieloletniego burmistrza i studentka filologii klasycznej na Uniwersytecie Warszawski m. W prywatnym mieszkaniu państwa Gruszczyńskich przy ul. Klonowej 52 prowadzone były lekcje na poziomie gimnazjalnym, na które uczęszczała grupka uczniów Zana. Wkrótce profesor Stanisław Moczulski, łacinnik, uruchomił kolejny komplet, rzecz jasna również w swoim mieszkaniu. Dyrektorem pruszkowskiego podziemia edukacyjnego był natomiast geograf Bohdan Zieliński „Zielo”. Wraz z grupą nauczycieli Gimnazjum Zana uzyskał zezwolenie niemieckich władz na otwarcie dwóch szkół zawodowych: mechanicznej i handlowej.

W ramach udzielonej koncesji okupant zezwolił na realizację , w ramach kursów przygotowujących oficjalnie do szkół zawodowych II stopnia, okrojonego programu III i IV klasy gimnazjum (zakazana była m.in. historia i geografia Polski oraz łacina). Rolą tajnego nauczania prowadzonego przez nauczycieli Zana s tało się więc uczenie zabronionych przedmiotów i wychowywanie młodzieży w duchu patriotyzmu. W roku szkolnym 1940/41 w lokalu przy ul. Narutowicza nauki pobierali uczniowie Zana zebrani z przedwojennych klas drugich i trzecich, których podzielono na klasę francusko i niemieckojęzyczną. Zasiedli oni w ławkach wyrzuconych ze szkoły, a przy tablicy stanęli zarówno dobrze znani, jak i nowi profesorowie. Wymagania były nadal wyśrubowane, trudno było uczyć się bez podręczników; pozostawało pilnie notować i słucha ć.

Wiosną 1941 r. Niemcy przygotowywały się do ataku na Związe k Radziecki i na potrzebny podążających na front żołnierzy Wermachtu zaanektowano wszystkie placówki szkolne. Tym razem z pomocą pospieszył ksiądz Emilian Skrzecz; dzięki jego wstawiennictwu proboszcz parafii św. Kazimierza ks. Edward Tyszka udzielił zgody na zajęcia w podziemiach kościoła. Pierwszy rok kształcenia zakończył się przeprowadzeniem, tzw. „małej matury”, która w warunkach okupacyjnych kończyła ostatni etap oficjalnej edukacji. Kursy przygotowawcze zakończyły swoją działalność w czerwcu 1942 r.

W kompletach li cealnych w roku szkolnym 1942/43 uczestniczyło łącznie 58 osób, w roku następnym (1943/44) prowadzonych było aż 29 kompletów, w których brali udział uczniowie nie tylko z Pruszkowa, ale również z sąsiednich miejscowości, m.in. Komorowa, Piastowa i Tworek.

W czerwcu 1943 r. odbyła się pierwsza konspiracyjna matura. Część pisemna miała miejsce w Zakładzie dla Sierot pod wezwaniem św. Maura i św. Placydy, zaś egzam iny ustne przeprowadzono w prywatnym mieszkaniu Bohdana Zielińskiego. Z szesnastu uczniów, którzy przystąpili do egzaminów, jedenastu otrzymało świadectwa dojrzałości. Kolejna matura odbyła się na jesieni 1943 r. (zdawało 13 uczniów, maturę otrzymało 11).

W sierpniu 1944 r. wybuchło powstanie warszawskie, w którym uczestniczyli również pruszkowscy maturzyści. Niektórzy ponie śli śmierć w walkach. Po upadku powstania, w roku szkolnym 1944/45 na tajne komplety uczęszczało 180 gimnazjalistów i 20 licealistów. Do wyzwolenia spod okupacji niemieckiej, 17 stycznia 1945 r., konspiracyjne liceum w Pruszkowie ukończyło 56 maturzystów. 

Gdy zabrzmiał pierwszy w historii Zana dzwonek, w ławach szkolnych zasiadło ok. 240 uczennic i uczniów, którzy szczęśliwie przebrnęli przez egzaminy wstępne, które odbyły się w dniu 12 września 1921 r.